بورس تهران در حالی به مصاف دومین روز معاملاتی خود در اولین هفته معاملاتی پس از انتخابات آمریکا رفت که هر حرکتی می‌توانست مسیر بورس تهران را تغییر دهد. بورس تهران از نظر روانی در یک فاز ترس کوتاه مدت در چهارشنبه وارد شده است. این ترس در کنار طمع ناشی از بهبود شرایط سیاسی تفسیر کننده رفتار سرمایه‌گذاران سردرگم است که در شوک این انتخابات مهم فرو رفته‌اند.
در چهارشنبه این هفته که مصادف با اعلام نتایج یکی از بزرگترین رویدادهای سیاسی جهان بود، تمام بازارهای جهانی درگیر تلاطم بسیار شدیدی شدند و بورس ایران نیز از این امر مستثنی نبود. افت قابل توجه تمام بازارها نشان از یک هراس از ناامنی و افزایش ریسک‌های سیاسی در شرایط حساس فعلی است. با این حال افزایش شاخص در روز شنبه قدری معادلات را به هم ریخت. تحلیل روانشناسی این روندها می‌تواند روشن‌کننده این ابهامات باشد.

ضرر جمعی بهتر از فردی

به طور حتمی پس از ایالات متحده که نگرانی بسیار زیادی از این انتخابات داشت، ایران و ساختار اقتصادی اش که از سال 92 با برجام گره خورده است، نگرانی بسیار زیادی از بازگشت به شرایط تحریمی دارد. در این شرایط تمامی سهامداران تحت سازوکاری به نام حسرت گریزی قدام به فروش دارایی‌های خود در بازار می‌کنند. تحت این فرآیند که به نوعی پوشش ذهنی ریسک است، در صورت عملکرد منفی مشابه سهامداران، ضرر ذهنی افراد از واقعه پیش آمده، کاهش پیدا می کند.

شروع دنباله‌روها در پشت ریسک‌گریزها

در روز معاملاتی چهارشنبه از ساعات اولیه صبح با شروع بازار، شاخص در ده دقیه اولیه با افت 500 واحدی همراه شد که نشان داد بازاری بسیار هیجانی در پیش رو است. در این شرایط بیشتر سهانمداران که از آذر 92 به بورس تهران شده اند، و شرایط های رونق کوتاه و ضرر های بلند مدت را تجربه کرده اند، در پی حفظ منابع خود اقدام به فروش دارایی های خود کردند. در بین این خیل عظیم دو گروه از سرمایه گذاران بازیگری این رخداد را بر عهده داشتند که گروه اول از افرادی که بیشتر از ریسک‌پذیری و افزایش ثروت، بر امنیت حجم سهام و حفظ دارایی تمرکز می‌کنند و نگهبان اموال و دارایی‌های خود از اولویت های اصلی آن ها است. این گروه همان ریسک یا تغییر گریز ها هستند. گروه بعدی دنباله‌روها هستند، افرادی کنش‌پذیری که علاقه اندکی که از استعداد شگرفی در امر سرمایه‌گذاری برخوردار نیستند. آنها معمولاً با توجه به توصیه دوستان یا جو کلی حاکم بر بازار، اقدام به تصمیم‌گیری در این زمینه می‌کنند. این گروه در بازار چهارشنبه متشکل از همان گروه تازه وارد به بورس تهران بوده و رفتار آن ها نیز به همانند دریچه ورودی آن بر اساس رای ها و تصمیم های دیگران است. به همین جهت که سازوکار ترس در بازار فعال شده بود، این گروه نیز ادامه روند را تشدید کردند.

نوسان‌گیران و حقوقی‌ها در شوک

نوسان گیران و حقوقی و حقیقی های تاثیر گذار در بازار، در روز معاملاتی چهارشنبه استراتژی جهت معامله نداشتند. در این بازی، مستقل‌ها که معمولا هستند کهن ایده‌های نابی در مورد سرمایه‌گذاری دارند و در بازارهای مالی کاملاً درگیر و پویا هستند. آنها معمولاً با استراتژی های سرمایه گذاری خود به افکار و اندیشه‌های خود جامه عمل می‌پوشانند، هیچ ایده ای در مقابله با این شرایط نداشتند و تنها نظاره گره های معاملاتی بودند.

در مقابل این گروه، صندوق ها و شرکت ها که یک رویه ریسک گریزی کمتری نیز دارندعلاقمند به انباشت ثروت بوده و مطمئن هستند که توان انجام این کار را دارند. آنها معمولاً ترکیب پرتفوی خود را بر اساس شرایط بازار تعدیل و متوازن می‌کنند و خواهان کسب سود از استراتژی های بلند مدت خود هستند، نیز گروه نیز با عرضه خود بازار از بیشتر به سوی عدم تعادل می راند و به همین دلیل با احتیاط بیشتری نظاره گر معاملات بود.

سخنرانی رییس‌جمهور جدید آمریکا و یک جهش

پس از سخنرانی رییس جمهور جدید آمریکا، بازار ها کمی آرامش بیشتری داشتند. بازار ها آرامش بیشتری یافتند و حقوقی ها با ورود به بازار، اقدام به جمع آوری سهم ها در بری از گروه ها کردند. این کار هم به دلیل کم تر کردن نوسانات و هم کاهش کمتر ارزش است. در این حالت سازوکار شکل گرفته در بازار به طمع تغیییر یافت و شاخص جهشی کوچکی داشت. با اینحال این طمع شکل گرفته در بازار توسط نوسان گیران نیز شناسایی شد و سهم ها در سطح پایین تر خریداری شدند.

طمع سبز در روز حساس

در روز معاملاتی شنبه، سازو کاری متفاوت با روز چهارشنبه خواهد بود. شاخص در چهارذشنبه با یک ترس بسیار زیاد شروع به کار کرد و با طمع پس از سخنرانی نیز قدر تعدیل شد. ولی روز شنبه بنابر واکنش های مثبت داخلی به انتخاب ریاست جمهور جدید، افراد با دید مثبت تری به مبادلات پرداخت. با اینحال ترس روز چهارشنبه هنوز نیز در بازار سایه افکن است. در اینجاست که گروه های دنباله رو در حال رصد بودند و ترس بازار با اقدامات حقوقی ها تا حدودی به طمع تبدیل شد. در طرف دیگر گروه پیرو نیز در مقابل این تعدیل ها واکنش مثبت نشان داده و بازار را به سمت مثبت کشاندند. با اینحال در ساعات انتهایی بازار به مانند روز چهاشنبه این روند تغییر کرد و ترس موجود کمی بروز کرد. در این حالت شاخص با یک نزول تدریجی همراه شد.

طمع و ترس بازار در دست حقوقی‌ها

آنگونه که مشخص است، بازار یک ترس زیادی در خود دارد و این ترس از سال 92 تا به امسال وجود داشته و بازار را هدایت کرده است. بازار در چهارشنبه و شنبه بسیار مشابه است. بازار چهارشنبه با ترس شروع و با طمع به پایان رسید و بازار شنبه بر خلاف این روند حرکت کرد. این موضوع نشان از این دارد که بازار نسبت به رییس جمهور جدید اطلاعاتی ندارد. با اینحال حقوقی ها و افراد برنامه دار در این بازار استراتژی تصمیمات سیاسی را در بازار تعیین می کنند. در این بازار گروه هایی که از سال 92 به بازار وارد شدند دائم در حال تصمیم گیری های روزانه هستند. در این حالت حقوقی‌ها با در دست گرفتن جریان بازار روند سازی می کنند. زیرا رفتار گروهی در بازار نسبت به ساعات ابتدایی و انتهایی بسیار حساس است. زیرا در این حالت افراد ترس بیشتری از خرید دارند و یک ریسک ذهنی حتی در حالت کف قیمت یا شاخص وجود دارد.